Włącz odbiorców w kryzysie zdrowia psychicznego do swoich działań kulturalnych.

Wskazówki od czego zacząć.

Jak się macie w nowym roku? Mnie trudno jest wystartować, ale mam sporo wartościowych doświadczeń zebranych jeszcze w 2024 roku, więc będę je po kolei porządkować i dzielić się z Wami.

Dziś będzie praktycznie o projektowaniu swoich pierwszych działań na rzecz zdrowia psychicznego.

Wskazówki zebrałam dzięki współpracy z terapeutką zajęciową Barbarą Stachurą z warszawskiego Stowarzyszenia Pomost, które prowadzi m.in. Zakład Aktywności Zawodowej dla osób chorujących psychicznie. Basia i uczestnicy ZAZu często uczestniczą w kulturze. Do tego realizują innowacyjny wolontariat dla osób w kryzysach w różnych miejscach kultury. To także wynik rozmów z koordynatorkami dostępności np. Ani Zdzieborskiej, obecnie w MSN w Warszawie, wcześniej w Zachęcie.

Jednak duża część doświadczeń to także te zebrane w fundacji.

Katarynkowy pilotaż: Kultura dla wszystkich.

Od 7 lat organizujemy projekt ‘Kultura dla wszystkich”. Współpracujemy w nim z różnymi wrocławskimi instytucjami kultury, które wspieramy w projektowaniu dostępnych wydarzeń i łączymy je z grupami osób z różnymi potrzebami. Na koniec wspólnie organizujemy wydarzenia.
W 2024 roku poszerzyliśmy nasze działania o te dostępne dla osób w kryzysie zdrowia psychicznego. Nawiązaliśmy współpracę z Centrum Zdrowia Psychicznego Wrocław Fabryczna. Zorganizowaliśmy także Open Call dla wrocławskich instytucji kultury, które chciałyby zorganizować jakieś działania dostępne pod kątem zdrowia psychicznego.

Wybraliśmy do współpracy Instytut Teatralny im. Jerzego Grotowskiego, Narodowe Forum Muzyki oraz Krupa Art. Gallery i Muzeum Miejskie Wrocławia. Sami także jako Pracownia Dostępnej Kultury zorganizowaliśmy „warsztaty kreatywnego pisania”.

Wspólnie skonsultowaliśmy stworzone propozycje pod kątem dostępności dla zdrowia psychicznego. W wydarzeniach brali udział członkowie „Klubu pacjenta” wspierani przez asystentki zdrowienia i koordynatorkę klubu oraz pacjenci oddziału dziennego dla osób z diagnozą schizofrenii, CHAD i zaburzeń osobowości.

Co z tego wyniknęło?

Wszystkie działania „wypaliły”. Odbiorcy naprawdę doświadczyli nowych wrażeń, poznali nowe miejsca. Co ważne dla nas, Pracownia Dostępnej Kultury okazała się dla nich bardzo komfortowym, bezpiecznym miejscem, gdzie mogli włączyć się w twórcze pisanie.
To, co szczególnie zapadło w mojej pamięci, to reakcja Pani Asi, która przychodziła do nas kilkukrotnie, jednak zawsze siedziała z boku, nie angażowała się w warsztaty. Któregoś razu zwróciła uwagę na wielki napis na lustrze „Czuj się dobrze w kulturze”.
- Dokładnie tak się czuję u Was – powiedziała. Uświadomiło mi to, że chociaż nie uczestniczyła aktywnie w warsztatach, jednak te wizyty w Pracowni były dla niej bardzo ważne. Wszyscy – czyli Centrum Zdrowia Psychicznego, odbiorcy, instytucje i my jako Katarynka chcemy iść dalej i rozwijać te działania.

Oto, co mówią Magda Mądra i Małgosia Woźnicka – koordynatorki dostępności o swoich planach na przyszłość:

Jeśli uda nam się pozyskać fundusze chciałabym zrobić cykl koncertów przyjaznych sensorycznie. Jak najbardziej jestem otwarta na zwiedzanie obiektu przez takie grupy czy np. umożliwienie im udziału w niektórych z prób, aby mieli możliwość obcowania z muzyką ale na początek w nieco łagodniejszych warunkach jeśli chodzi o tłumy czy etykietę koncertową.

Małgorzata Woźnicka NFM

Chciałabym nawiązać szerszą współpracę, obejmującą wspólną realizację warsztatów i innych projektów w ramach „Laboratorium dostępności”, projektu, który będziemy chcieli uruchomiać w drugiej połowie 2025 roku i realizować w przyszłych latach. Nazwa przedsięwzięcia nawiązuje do historii Instytutu im. Jerzego Grotowskiego, Teatru Laboratorium, prowadzącego eksperymentalne poszukiwania w zakresie artystycznych środków wyrazu oraz innowacyjnych rozwiązań. „Laboratorium dostępności” to będą projekty realizowane wspólnie z osobami z niepełnosprawnościami i osobami starszymi: przestrzeń spotkań, obserwacji i destylowania doświadczeń wnoszonych przez osoby twórcze z różnymi potrzebami i możliwościami.

Magdalena Mądra, Instytut im. Jerzego Grotowskiego

Wskazówki

Nawiąż współpracę.

Dobrze już na początku działań zaprosić do partnerstwa miejsce, które wspiera osoby w kryzysie. Najlepiej jeśli nawiążesz współpracę z lokalnym Centrum Zdrowia Psychicznego, Środowiskowym Domem Samopomocy, oddziałem dziennym czy Zakładem Aktywności Zawodowej dla osób w kryzysach zdrowia psychicznego.

Najlepiej jeśli miejsce działa w Twojej okolicy. To ważne, bo podróż do miejsca kultury jest pierwszą kluczową trudnością dla odbiorców w kryzysach zdrowia psychicznego.

Trudnością może być już podróż autobusem, ale także pokonywanie ruchomych schodów czy wind, więc grupa musi taką podróż sobie zaplanować.

Zanim zaprosisz grupę do siebie, odwiedź ich w miejscu terapii. Da wam to obustronne poczucie komfortu. Szczególnie w przypadku uczestników sprawi, że pokonają pierwsze obawy związane z kontaktem z nową osobą. Jeśli między wami zaklika, łatwiej będzie im podjąć decyzję o wyjściu do instytucji kultury.

Spodziewałam się, że wydarzenie będzie dużo bardziej wymagające pod względem organizacyjnym oraz trudniejsze do obsługi. Tymczasem, komunikacja z Fundacją Katarynka i CZP była więcej niż przyjemna i pełna wzajemnego zrozumienia.

Magdalena Mądra

Działania inkluzywne „dla wszystkich” czy działania kameralne dla grup zamkniętych?

Inkluzywność w kulturze, to organizowanie takich wydarzeń, na których wszyscy czują się zaproszeni i mogą wspólnie w nich uczestniczyć – bez względu na różne potrzeby. To coś przeciwnego do „wydarzeń specjalnych”, które tworzą getta dla wybranych grup.

Jeśli chcesz otworzyć się na osoby w kryzysie zdrowia psychicznego i zaprosić je do instytucji, zapewnij im jednak na początku bezpieczną i kameralną przestrzeń.

Dlatego – zgodnie z potrzebami naszych odbiorców – zacznij od grup zamkniętych, małych, i zorganizowanych. Daj komfort uczestnictwa, czas na oswojenie się z przestrzenią oraz gospodarzami działań.

Jeśli grupy będą przychodzić do Ciebie regularnie, to za jakiś czas pojedyncze osoby nabiorą chęci do indywidualnych odwiedzin. Będą miały poczucie bezpieczeństwa i komfortu, żeby dołączyć do otwartego wydarzenia. Ty będziesz już znać swoich nowych odbiorców i będziesz mógł dostosować otwarte działania do ich potrzeb.

Poznaj potrzeby odbiorców.

Przed działaniem

• Porozmawiaj z terapeutą/ką zajęciowym lub opiekunami grupy.

• Przedstaw szczegółowo scenariusz działań – razem z planowanymi zadaniami, narzędziami, opisz dokładnie proponowane treści kultury.

• Dowiedz się jakie tematy i treści mogą być szczególnie wrażliwe dla odbiorców.

• Wypytaj się jaka jest dynamika grupy, jakie mają zasoby poznawcze.

• Zapytaj ile powinien trwać warsztat/wydarzenie oraz czy potrzebujecie asystentów i wsparcia.

To bardzo ważne, żeby zrozumieć i zauważyć, że możliwości i potrzeby każdej grupy mogą być bardzo zróżnicowane. Może pojawić się grupa, która właściwie zasobami nie różni się od innej zapraszanej grupy uczestników. Może też wydarzyć się tak, że część uczestników będzie potrzebowała wsparcia i zdoła zrealizować tylko jedno z planowanych przez ciebie zadań ( np. przyklejanie elementów, przybijanie pieczątek itp.)

Może też okazać się, że większość uczestników będzie bierna. Wyzwaniem i zarazem osiągnięciem będzie samo wyjście i pobycie w miejscu kultury. Dobrze jeśli dasz sobie i im zgodę na „po prostu bycie” u Ciebie i odpoczywanie. Bez presji na zaplanowane działania, rezultaty i aktywności. Współbycie w kulturze też jest okej. Zdarza się, że podczas działań ktoś może zasnąć, albo wyjść na papierosa czy porozmawiać z kimś na osobności. Daj na to przyzwolenie.

Ogarnij czas działania

· Zaplanuj działania najlepiej w godzinach wczesnopołudniowych.

· Zaprojektuj warsztaty, które nie będą czasowo przeciążające i potrwają od 45 do 90 minut. Przy dłuższej wersji pamiętaj o przerwach na toaletę.

Odbiorcy w kryzysie zdrowia psychicznego zazwyczaj nie czują się komfortowo podczas wieczornych wyjść na wydarzenia. Po pierwsze biorą leki i często pod wieczór są już senni i zmęczeni. Po drugie większość placówek, oddziałów działa do godzin popołudniowych i mogę wybrać się na wydarzenie właśnie koło południa. Osoby w kryzysach ze względu na leki, stres i trudności mają ograniczone zasoby poznawcze, które pozwalają na krótką aktywność .

Trzeba zwrócić uwagę na to, by grupa mogła chwilę fizycznie odpocząć, ale żeby od psychicznej strony zapewnić im pewnego rodzaju mobilizację i prowadzić narrację w sposób interaktywny.

Małgorzata Woźnicka

Grupa nieco się spóźniła na zajęcia, ale mieliśmy zaplanowany czas z naddatkiem i nie spowodowało to żadnych problemów. Wręcz przeciwnie, dodatkowa chwila przed warsztatami pozwoliła prowadzącej i obsługującej wydarzenie wyciszyć się przez rozpoczęciem pracy.

Magdalena Mądra

Ogarnij przestrzeń do działania

• Zorganizuj działania w przestrzeni kameralnej, która nie jest przestrzenią wspólną, publiczną.

• Jeśli planujesz zwiedzanie, chodzenie, oglądanie – zaplanuj miejsca na odpoczynek oraz toaletę na trasie zwiedzania.

Przestrzeń to ważny element tego, by czuć się dobrze w kulturze. Odbiorcy w kryzysie zdrowia psychicznego, którzy biorą leki są często męczliwi. Potrzebują odpoczynku, a także korzystają często z toalety. Dodatkowo pytają, czy oprócz nich będzie na wydarzeniu ktoś jeszcze. Zatłoczona, ruchliwa przestrzeń może niepokoić.

Zaskoczyły mnie niektóre bariery motoryczne osób w kryzysie psychicznym np. problem ze schodzeniem ze schodów.

Małgorzata Woźnicka NFM

Wprowadź stałe elementy programu

Przydatne będą małe powtarzalne rytuały, które pojawią się każdorazowo na zajęciach. Może być to jedno zdanie rozpoczęcia, wspólna herbata lub 5 minut wymiany wrażeń z ostatnich warsztatów.

Ala Regiewicz, Fundacja Katarynka

Oceń nastrój grupy i przygotuj się na różne emocje

Sprawdź nastrój uczestników, by lepiej dopasować plan do ich potrzeb. Zapytaj: „Z czym dzisiaj przychodzisz?” Pilnuj dyscypliny wypowiedzi, bo to tylko odsłuch emocji a nie sesja terapeutyczna.
Przygotuj strategie radzenia sobie z trudnymi emocjami wśród uczestników. Możesz zaproponować sesję oddechową, krótką przerwę, chwilę wyciszenia.

Ala Regiewicz

Współpracuj z grupą. Inicjuj działania.

Przyjmij, że to ty jesteś osobą, która organizuje działania i bierzesz odpowiedzialność za komfort i dobrostan odbiorców.

Często opiekunowie i terapeuci grup osób w kryzysach zwracają uwagę, że edukatorzy, przewodnicy i pracownicy instytucji kultury zgadzają się na uczestnictwo tych grup w kulturze. Jednak nie angażują się ani w projektowanie konkretnego warsztatu czy wydarzenia. I całkowicie ufają w to, że osoba, która przychodzi z grupą będzie zarządzała zarówno trudnymi sytuacjami jak i emocjami odbiorców. To duże obciążenie i tak naprawdę osamotnienie we współpracy. Możemy przenieść ten punkt ciężkości, żeby budować różnorodną publiczność wokół instytucji.

Poczytaj więcej

Koniecznie doczytaj o organizacji wydarzeń w “Narzędziowniku” autorstwa Olgi Michalik, który znajdziesz w naszym Poradniku “Odbiorca kultury w kryzysie zdrowia psychicznego”.

Jesteś z Wrocławia i chcesz nawiązać współpracę z Centrum Zdrowia Psychicznego?

Wspaniale! Wspólnie z Fundacją Katarynka zapraszam Cię na spotkanie
28 stycznia o 9:30 w Centrum Zdrowia Psychicznego Wrocław - Fabryczna. Będziemy mogli zobaczyć jak działa centrum, poznać klientów, asystentki zdrowienia i terapetki/ów.
Usiądziemy przy wspólnym stole porozmawiać o tym, co możemy dać sobie nawzajem i czego potrzebujemy do współpracy.
Zapisz się już dziś: justyna@fundacjakatarynka.pl