Biblioteka jako bezpieczne miejsce dla zdrowia psychicznego: czytelników i bibliotekarzy.

W listopadzie poprowadziłam wspólny warsztat dla Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku. Uczestnikami byli pracownicy 28 filii bibliotecznych.

Temat: Kontakt z odbiorcą w kryzysie zdrowia psychicznego oraz z odbiorcą w spektrum autyzmu.

Połączyliśmy swoje siły jako zespół Fundacji Katarynka i Fundacji Ef Kropka.
To dla mnie inspiracja, żeby zebrać perspektywę na zdrowie psychiczne w bibliotekach i pochylić się nad praktykami w tym obszarze.

Biblioteki mogą wspierać zdrowie, szczęście i zapobiegać kryzysowi więzi.

Spójrzmy na mapę zasobów, potencjału i wyzwań w tych instytucjach kultury.

Unikalność miejsca: Biblioteki to „miejsca trzecie” z niskim progiem dostępu, bez wymagań wobec kompetencji kulturowych czytelników. Czujemy się tu swobodnie i dobrze. Jest cicho i komfortowo. To przestrzeń do spotkania - często jedyna w okolicy, która jest bezpłatna. To centra budowania dialogu, bezpłatnych warsztatów, spotkań. Coraz częściej można napić się tu kawy i herbaty i po prostu spotkać inną osobę, co w dobie kryzysu izolacji i samotności ma kolosalne znaczenie.

Zasoby dla zdrowia psychicznego: Biblioteki to idealna bezpieczna przestrzeń dla czytelników z doświadczeniem kryzysów zdrowia psychicznego lub tych neuroatypowych, ale też seniorów, osób z chorobami otępiennymi, doświadczających samotności. To miejsca spokojne, neutralne pod względem bodźców, kolorów, często kameralne. Bywają też miejscem wytchnienia dla tych, dla których domowa przestrzeń jest nieprzyjazna i pozabezpieczna.

Szansa i potencjał: Biblioteki mogą się stać naturalnymi partnerami w praktykowaniu „Kultury na receptę”, czyli usługi kulturalnej, która wspiera zdrowienie. W sieci z lokalnym Centrum Zdrowia Psychicznego, terenowym zespołem pracy socjalnej mogą budować lokalną społeczność wsparcia mieszkańców. Mogą też stwarzać bezpieczną przestrzeń do rozmów na trudne emocjonalnie tematy, tak aby nie dochodziło do polaryzacji czy eskalacji uczuć.

Wyzwanie:
Biblioteki są czułym papierkiem lakmusowym dla dobrostanu i zdrowia psychicznego społeczności. Bywają też sceną kryzysów, sytuacji trudnych i konfliktów.

Choć nie jest to w obszarze kompetencji, to bywają ośrodkami wsparcia społecznego i pierwszego kontaktu z czytelnikiem w kryzysie bezdomności, uzależnieniowym czy zdrowia psychicznego. A bibliotekarze i bibliotekarki – oprócz swoich statutowych zadań, często pełnią rolę ratownika, pracownika socjalnego, terapeuty, stróża porządku.

Kiedy pojawia się osoba w kryzysie albo w trudnej sytuacji, która nagle i bezpośrednio potrzebuje wsparcia lub interwencji, bibliotekarze i bibliotekarki nie mają narzędzi i kompetencji, żeby adresować te szczególne potrzeby czytelników. Do tego pracują często w małych zespołach lub w pojedynkę.

Dlatego kadry bibliotek próbują połączyć swoją pasję do czytelnictwa i służenia społeczności z coraz silniejszym poczuciem wypalenia, a czasem doświadczeniem traumy.

Te wnioski pochodzą z rozmów i ankiet z pracownikami bibliotek. Czego doświadczają? Oto cytaty:

Doświadczamy agresji i przemocy - podniesiony głos, rzucanie przedmiotami, zastraszanie, nękanie, niejasne intencje, pojawiają się czytelnicy pod wpływem substancji psychoaktywnych.

***

Każdy kontakt z osobą, która jest nieprzewidywalna w swoich zachowaniach jest bardzo stresujący.

***

Kiedy przychodzi osoba czynnie uzależniona, pod wpływem jakiejś substancji czuję ogromny niepokój.

Pytania i wyzwania bibliotekarzy, które wybrzmiały podczas spotkań:

• Jaka jest moja rola wobec osób wykluczonych i w kryzysach?

• Jakie są granice wsparcia czytelnika i ochrony własnych granic?

• Jak budować bezpieczną przestrzeń zarówno dla osób neuroatypowych lub w kryzysach, jednak i z uważnością na pozostałych czytelników?

• Jak zabezpieczać swoje potrzeby oraz regenerować się po trudnych sytuacjach
  i doświadczeniach?

Tam gdzie zaczyna się agresja i przemoc kończy się relacja i rozmowa. Kończy się także możliwość wsparcia. Możemy wspierać osoby i pomagać, jeśli czujemy się bezpieczni i nie mamy poczucia zagrożenia.

A jak jest w bibliotekach na świecie?

W USA Ze względu na dużo narodowy kryzys opioidowy, wzrost bezdomności i pogorszenie zdrowia psychicznego obywateli, bibliotekarze doświadczają kryzysów psychicznych na wielką skalę. Mówią o wypaleniu, traumie związanej z trudnymi sytuacjami jakich doświadczają z czytelnikami i bezradności. Jest już kilka badań na temat traumy wśród bibliotekarzy, które znajdziesz tutaj. Niektóre z badań mówią wprost o traumie jako doświadczeniu zbiorowym w całej organizacji, jaką jest biblioteka.

Dobre Praktyki

Biblioteki w Polsce są na początku poszukiwań wspierania zdrowia psychicznego, zarówno swoich czytelników jak i zespołów.

• Coraz więcej miejsc szkoli swoich pracowników z asertywności, odporności psychicznej czy kontaktu z osobami w kryzysach.

• „Żywa biblioteka”. To doskonała praktyka, która wspiera dialog i psychoedukację poprzez tworzenie indywidualnej przestrzeni do rozmów np.z osobami neuroatypowimi, czy z doświadczeniem choroby psychicznej. „Żywe biblioteki” są organizowane według standardów i zasad, które wspierają bezpieczeństwo zarówno „żywych książek” jak i czytelników.
  Można je poznać i przejść szkolenie oraz zorganizować żywą bibliotekę w wybranym miejscu.

• Coraz więcej bibliotek organizuje cykle spotkań, wykładów, warsztatów dla czytelników wokół zdrowia psychicznego. Przykładem jest Sopoteka i jej cykl . „Emocje. Bliżej innych, blisko siebie”.

W USA

• Living Room Conversations. To format, który zaprasza uczestników z bardzo różnych perspektyw do wspólnej rozmowy. Model ten umożliwia bibliotekom wspieranie dialogu na rzecz uzdrowienia społeczeństwa poprzez budowanie relacji opartych na zaufaniu i szacunku. Uczestnicy mogą angażować się w rozmowy na ważne, a czasem drażliwe lub trudne tematy, takie jak rasa i przynależność etniczna, polaryzacja polityczna lub płeć i seksualność. Wśród promonowanych przewodników jest taki o etapach żałoby albo rozmowa o sztucznej inteligencji w miejscu pracy.

• Zatrudnianie/współpraca z pracownikiem socjalnym. Łączenie się z zespołem usług społecznych/pomocy społecznej. To praktyka, którą coraz częściej wdrażają biblioteki tj Seattle Public Library, czy Cambridge Public Library zatrudniła specjalistę ds. zasobów społeczności - osobę, która jest pracownikiem sieciującym klientów biblioteki z odpowiednimi usługami pomocowymi, w tym wsparciem zdrowia psychicznego lub wsparciem osób w kryzysie bezdomności. Wspiera to czytelników, którzy mówią, że nie czują się stygmatyzowani korzystając z pomocy społecznej w komfortowym miejscu. Znacząco też odciąża zespół biblioteki, który może skupić się na swoich codziennych działaniach.

• Działania z traumą bibliotekarzy. W środowisku bibliotekarskim powstał model ankiety oraz pracy w zespole, który doświadcza traumy z uwagi na kontakt z odbiorcami. Więcej o tym modelu znajdziesz tutaj.

Treści wrażliwe

To temat bardzo złożony i ma wiele wątków w obszarze literatury i bibliotek.

• Biała plama. W Polsce nie ma nikogo w łańcuchu czytelniczym, kto bierze odpowiedzialność za informowanie czytelników i za opisywanie wrażliwych treści. Bibliotekarze nie mają takich zasobów, a nie mają też żadnych źródeł aby pisać o wrażliwych treściach. Wydawcy uważają opisywanie ich za spoilowanie i zniechęcanie czytelnika.

• Szczególnie problematyczna jest literatura nurtu Young Adult, która zawiera często tematy i opisy mocno wrażliwe, w szczególności opisy zachowań samobójczych, brutalnych scen seksualnych czy zażywania substancji psychoaktywnych.

• Book Banning. W USA władze różnych stanów próbują zarządzać dostępem do treści wrażliwych (głównie chodzi o temat seksu) poprzez tzw. Book Banning, czyli zakazywanie konkretnych tytułów książek w bibliotekach szkolnych lub publicznych. Spotyka się to z wielkim sprzeciwem bibliotekarzy i jest traktowane jako cenzura.

• Sensitivity Reader. Istnieje także nowa profesja związana z rynkiem wydawniczym. To Sensitivity Reader, czyli czytelnik zajmujący się wrażliwością. Może to być ekspert przez doświadczenie, który konsultuje treści wrażliwe związane np. z niepełnosprawnością, zdrowiem psychicznym, czy mniejszością etniczną. Dotyczy to nie tylko nowych książek, ale coraz częściej polega na wprowadzaniu językowych korekt do książek z klasycznej literatury, które nazywały różne zjawiska w sposób, który może być obraźliwy dla współczesnego czytelnika.

Wiesz o czymś jeszcze? Nieustannie zbieram dobre praktyki i działania w bibliotekach. Dlatego potrzebuję Ciebie i Twojej perspektywy. Napisz do mnie!