Czy twórcy kultury są odpowiedzialni za zdrowie psychiczne i życie odbiorców? Teksty kultury pod szczególnym „nadzorem”.

Witaj. Jesteśmy w środku bardzo trudnego tygodnia. We Wrocławiu, z którego piszę czuć mocne napięcie i mobilizację w związku z alarmem powodziowym. Większość wydarzeń kulturalnych została odwołana. Pracownicy instytucji kultury, czy bibliotek zabezpieczają mienie. Mocno mobilizujemy się też do pomocy w miejscach prawdziwych tragedii na Dolnym Śląsku, gdzie mamy organizacje i instytucje partnerskie.

TW: Jednocześnie dziś przychodzę z trudnym tematem. W tym newsletterze poruszamy treści wrażliwe: zachowania samobójcze.

Mam nadzieję, że tytuł dzisiejszego newslettera sprowokował Cię i zastanawiasz się, o co mi chodzi. Już tłumaczę.

10. września obchodziliśmy Dzień Zapobiegania Samobójstwom.
Przy tej okazji podam kilka statystyk.

• Ponad 5 tysięcy ludzi odbiera sobie życie każdego roku w Polsce.

• Blisko 15 tysięcy podejmuje próby samobójcze.

Te dane Komendy Głównej Policji oznaczają, że zapewne znasz osoby, które mają myśli samobójcze, możesz znać kogoś, kto podjął próbę samobójczą i jest też możliwość, że  znasz kogoś, kto niestety samobójstwo popełnił. To także moje doświadczenie – wszystkie te osoby mam w najbliższej rodzinie.

Dzielę się tym ponieważ wokół kryzysów samobójczych narosło mnóstwo mitów, osądów i stygmatyzacji.
 Jednocześnie dziś chcę Ci pokazać, że kultura ma bardzo ważną rolę i odpowiedzialność w zapobieganiu zachowaniom samobójczym.

Efekt Wertera

Zapewne znasz młodego Wertera, bohatera dzieła Goethego, który tak cierpi z miłości, że odbiera sobie życie. Goethe opisuje dokładnie strój bohatera, sposób zamachu na życie i inne okoliczności.

Efekt Wertera to pojęcie, które opisał w latach 70. amerykański socjolog David Phillips. Zbadał a następnie opisał zjawisko, gdy po śmierci samobójczej sławnej osoby i niewłaściwych doniesieniach medialnych na ten temat, w ciągu krótkiego czasu wzrasta ilość samobójstw w społeczeństwie. Tak było choćby w przypadku upublicznienia okoliczności śmierci Marylin Monroe.

Dlaczego?

Najbardziej podatne na to zjawisko są osoby w kryzysie samobójczym, kryzysie zdrowia psychicznego, młodzież czy ludzie w trudnej sytuacji życiowej.

Jeśli w mediach lub dziełach kultury zostanie przedstawiona postać z podobnymi do nich problemami (albo sytuacją  rodzinną/pracą/wiekiem/wykształceniem/kolorem włosów itp.) są oni w stanie się z nią utożsamić. I gdy dodatkowo usłyszą w mediach lub zobaczą w dziele kultury sposób i okoliczności zamachu samobójczego, to mogą naśladować to zachowanie – w efekcie wzrasta ilość samobójstw.

Dzieło kultury – co może wywołać Efekt Wertera?

Wpływ na zachowania samobójcze mogą mieć treści zawarte w książkach, filmach, spektaklach, czy piosenkach. Efekt Wertera można wywołać m.in., jeśli:

• Ukazana jest szczegółowa metoda śmierci samobójczej.

• Śmierć ma być sposobem rozwiązania problemu.

• Samobójstwo zapewnia uznanie, pamięć, sławę.

• Romantyzuje się śmierć samobójczą.

• Ukazany jest jeden powód lub uproszczona przyczyna śmierci .

Teraz zastanów się, ile znasz dzieł kultury, być może prezentowanych też w Twojej instytucji, które zawierają te praktyki? Chcę znów podkreślić, że suicydologia ma twarde dowody na to, że niewłaściwe ukazanie samobójstwa wpływa na wzrost zachowań samobójczych.

Twórcy kultury mają zatem realny wpływ na zdrowie psychiczne, a czasem życie odbiorców. I ważne by brali za to odpowiedzialność.

Efekt Papageno

Konstruktywne komunikowanie o kryzysie samobójczym w dziełach kultury, może przynieść także wsparcie i pomoc odbiorcom. To efekt przeciwny do Efektu Wertera.

Papageno to bohater opery Mozarta „Czarodziejski Flet”. W momencie braku nadziei, dostrzegł, że w zasięgu ręki ma rozwiązanie problemu (magiczne dzwoneczki) i zrezygnował z odebrania sobie życia.

Dzieło kultury – jak można wywołać Efekt Papageno?

Jako twórca możesz poruszać temat samobójstwa i jednocześnie wspierać osoby w kryzysie, co zmniejszy liczbę zachowań samobójczych. Jak?

• Wprowadź bohatera, który poradził sobie z kryzysem samobójczym.

• Ukaż, że kryzys i zachowanie samobójcze ma złożone podłoże, a nie jeden powód.

• Modeluj rozmowy i dialogi z elementami pierwszej pomocy emocjonalnej (czyli : Zauważ/ Zapytaj/Zrozum/Zareaguj).

• Zachęć do szukania pomocy u specjalistów i bliskich.

• Pokaż, że kryzys mija, pokaż drogę z dobrymi i trudnymi momentami.

• Wskaż na końcu, gdzie konkretnie można otrzymać pomoc ( numery infolinii pomocowej). I tu ważne! Zawsze potrzebujesz zweryfikowanych i aktualnych numerów!

Tworzenie treści kultury – pomoc i konsultacje

Twórcy kultury nie są jednak specjalistami od kryzysów psychicznych i suicydologii. Potrzebują merytorycznego wsparcia. Dlatego tutaj garść podpowiedzi.

Wiedza

Strona wiedzowa z wieloma publikacjami „Życie warte jest rozmowy”.
Znajdziecie tu publikacje o emocjonalnej pierwszej pomocy, standardach działania oraz wiele innych ważnych publikacji.
Zajrzyj tutaj

Webinar: Rola Twórców kultury w zapobieganiu zachowaniom samobójczym.
To świetne źródło wiedzy dla twórców kultury. Prowadzi go doskonała ekspertka dr Halszka Witkowska. Mówi m.in. o Efekcie Wertera i Papageno oraz rekomendacjach informowania o samobójstwach.
Zajrzyj tutaj

Rekomendacje dot. informowania o zachowaniach samobójczych.
To wskazówki jak pisać i czego nie pisać. Zostały one przygotowane z myślą o mediach, ale w znakomitej większości mogą korzystać z nich twórcy kultury.
Zajrzyj tutaj

Ramka pomocowa.
Powinna być wstawiona, jeśli Twoje dzieło kultury porusza temat zachowań czy kryzysu samobójczego. Ważne! Ramka ta jest aktualizowana co miesiąc przez Biuro ds. Przeciwdziałania Zachowaniom Samobójczym To eksperci weryfikują dane i numery telefonów. Dlatego za każdym razem ściągnij tę ramkę na nowo. Nie używaj danych sprzed miesiąca, czy roku.
Zajrzyj tutaj

Wsparcie

Konsultacje dzieł kultury przez ekspertów z Biura ds. Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym IPIN.
Zespół ekspertów pracujących w Instytucie Psychiatrii i Neurologii może NIEODPŁATNIE skonsultować twoje dzieło jeszcze na etapie tworzenia (chyba, że regularnie chcesz konsultować bardzo dużo materiałów). Jak zaznaczają – to właśnie wtedy najlepiej to zrobić, bo możesz wprowadzić sensowne zmiany np. na etapie scenariusza.
Najlepiej napisać w tej sprawie na adres zamieszczony tutaj

*Wiedza i informacje na temat roli twórców kultury w przeciwdziałaniu samobójstwom czerpałam od Lucyny Kicińskiej – wybitnej ekspertki w obszarze suicydologii. Posiłkowałam się wiedzą z jej webinaru, webinaru dr Halszki Witkowskiej oraz publikacjom, które wskazałam w tym newsletterze.

Zrealizowano w ramach Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.